Eiken staan tegenwoordig bijna synoniem voor de eikenprocessierups. Hoe behoud je de boom en bestrijd je de rups?

Eiken komen op veel Nederlandse golfbanen voor. Iedereen kan genieten van deze majestueuze boom die soms breed uitgroeit wanner hij vrij staat, of in bossen voorkomt samen met andere loofbomen. Niet alleen mensen kunnen genieten van deze oer-Hollandse boom. Een andere, ongewenste, gebruiker van de eik is de eikenprocessierups. Elk jaar zijn deze insecten in het nieuws omdat ze voor overlast kunnen zorgen. Niet zozeer voor de eiken zelf, maar vooral voor mensen.

Deze blog gaat in op de eikenprocessierupsen: Wat zijn het? Hoe leven deze dieren? Welke risico’s brengen ze met zich mee en hoe gaat u hier als beheerder mee om?

wat is de eikenprocessierups?

De eikenprocessierups is de larve van de eikenprocessievlinder, een soort die niet van nature in Nederland voorkomt. De vlinder zelf is een onopvallende bruingrijze nachtvlinder die in en rondom eikenbomen leeft. De rups overleeft in steeds meer gebieden in Nederland, waarschijnlijk doordat het klimaat langzaam aan gunstiger wordt voor de rupsen en er op dit moment te weinig natuurlijke vijanden aanwezig zijn. In de periode van 1800 tot 1900 werd de vlinder al waargenomen in ons land, maar is daarna bijna een eeuw niet aanwezig geweest. Sinds de jaren ’90 is de soort echter steeds vaker waargenomen in het zuiden van Nederland en begon hierna de opmars naar de noordelijke provincies. Sindsdien is de rups zich gaan vermeerderen en verspreiden waardoor de rups tegenwoordig vrijwel overal in Nederland voorkomt.

het leven van een eikenprocessierups

De eikenprocessievlinder legt in het najaar eipakketten op de uiterste takken van eiken. De vlinder lijkt een voorkeur te hebben voor zomereik, maar wordt inmiddels ook waargenomen op wintereik, Amerikaanse eik en moseik. Groepen eiken, in lanen of boomgroepen bij elkaar zijn ideaal. Precies waar Nederland vol mee staat.

De rupsen komen rond eind april uit de eitjes en doorgaan een aantal vervellingen. Vanaf de 3de vervelling rond half mei ontstaan de brandhaartjes. In de volgende perioden maakt de rups in grote groepen een spinselbal tegen de stam of dikke takken, waarin zij vervellen en verschuilen. De nesten, die qua grootte veel kunnen verschillen, worden gemaakt op het moment dat de rupsen ’s nachts in processie op zoek gaan naar voedsel.

Vanaf half juli tot oktober verpoppen de rupsen zich in het nest , veilig tussen de brandharen. De uitgekomen grijsbruine vlinders vliegen enkele dagen en nachten en zetten daarna hun eitjes af. De oude spinselnesten van eikenprocessierupsen worden verlaten maar kunnen nog jarenlang voor overlast kunnen zorgen doordat de brandhaartjes hier nog in zitten. In warmere jaren worden de spinselballen tegen de grond geplaatst, dit zorgt voor verkoeling. De rupsen kunnen zelfs bij extreme hitte de grond in kruipen om hun popfase op een koele plek te ondergaan.

welke risico’s brengen eikenprocessierupsen met zich mee?

De grootste overlast waar de rupsen voor zorgen zijn irritaties van huid, ogen en luchtwegen door het afschieten van de brandhaartjes als de rupsen zich bedreigd voelen.

De brandhaartjes worden actief door de rups van het lichaam gegooid bij bedreiging en door de wind verder verspreid. De haren zijn zo fijn van aard dat ze ook via voorwerpen over een gebied verspreid kunnen worden. Vanaf half mei tot augustus is de overlast het grootst, de rupsen zijn in deze maanden actief en door de zomerse dagen komen mensen sneller in aanraking met de dieren.

Wanneer een brandhaartje in aanraking komt met huid breekt het haartje en vloeit er een gifstof uit die in het lichaam voor een pseudo-allergische reactie zorgt. Allergische reacties bij mensen komen niet vaak voor en komen vaak pas voor na herhaald contact met brandhaartjes. Voorbeelden van reacties zijn:

• Zwellen, irriteren of ontstoken raken van de ogen;
• Irritaties en ontstekingen van de luchtwegen, in een ernstig geval kan dit leiden tot ademhalingsproblemen;
• Jeuk, uitslag, pijnlijke bulten of blaasjes op de huid;
• Duizeligheid, koorts, braken tot in een ernstig geval shock.

Ook bomen kunnen last hebben van de eikenprocessierups. Er zijn gevallen bekend waarin bomen helemaal kaalgevreten worden door de rupsen. Bomen gaan hier meestal niet aan dood , omdat de knoppen van de boom niet worden gegeten. De conditie van de boom kan wel minder worden gedurende het groeiseizoen door een verminderde hoeveelheid blad. Als de boom voldoende vitaal is zal hij zich weer helemaal kunnen herstellen.

verantwoorde bestrijding

Bestrijding moet in samenwerking met gemeenten of door professionele bedrijven worden uitgevoerd wegens kennis van de risico’s en wetgeving. Deze professionals hebben jarenlange ervaring in de omgang met en het bestrijden van de eikenprocessierups.
​
Hieronder worden enkele vormen van bestrijding besproken.

Biologische bestrijding

Deze vorm van bestrijding wordt in Nederland vooral gebruikt door gemeenten. Het is een misverstand is dat het geen negatieve effecten heeft op het milieu rond de eikenprocessierups, want deze vorm bestrijdt alle rupsen van diverse vlindersoorten.

• Bij biologische bestrijding wordt een bacteriepreparaat op de bladeren gespoten. Wanneer rupsen van de bladeren gaan eten krijgen zij het middel binnen, dit zorgt voor bacteriegroei binnen in de rups waardoor de rups overlijdt.
• Een andere methode is het spuiten van parasitaire nematoden in de boomkronen. De nematoden zoeken rupsen en dringen naar binnen, van binnen worden de rupsen opgegeten en wordt er voortgeplant waarna de jonge nematoden weer opzoek gaan naar nieuwe rupsen. De werking van de nematoden komt erg precies. De juiste weersomstandigheden zijn cruciaal voor de werking.

Thermisch & Mechanisch

Dit is een veel gebruikte en effectieve bestrijdingsmethode, deze methode brengt geen risico’s met zich mee voor het milieu.

• Wegzuigen: De eikenprocessierupsen en nesten worden zorgvuldig weggezogen en na afloop verbrand waardoor er minimale sporen achterblijven;
• Verbranden: Bij deze vorm van bestrijding worden de eikenprocessierupsen inclusief de nesten ter plaatse verbrand.

Natuurlijke vijanden lokken

Deze methode lost niet direct het probleem rondom de eikenprocessierups op, maar wel kan helpen op de lange termijn. Door nest- en foerageer plekken te creëren voor natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups zoals verschillende soorten vogels en insecten kunnen zij de rupsen gebruiken voor voedsel of om op te parasiteren. De rupsen worden in de fases voorafgaand aan het ontwikkelen van de brandharen gretig gegeten door ieder insectenetende vogel.

• Nestkasten: Nestkasten zorgen voor broedgelegenheid van verschillende soorten vogels waardoor de vogels in de buurt van hun nest op zoek gaan naar voedsel zoals rupsen. De laatste jaren worden in Nederland steeds meer vogelsoorten, zoals mezen waargenomen die om weten te gaan met de rupsen, door eerste de brandharen eraf te ‘schuren’ om ze vervolgens op te eten;
• Insectenkasten: Insectenkasten zorgen voor de vestiging van allerlei soorten insecten waaronder vijanden van de eikenprocessierupsen zoals gaasvliegen, de larven van deze rups eten vlindereieren en jonge rupsen;
• Bloem- kruidenrijk beheer: Bij het plaatsen van nest of insectenkasten, bent u er nog niet, vogels- en insecten hebben bloemen en kruidachtige planten hard nodig als foerageergebieden, voedsel(plantenzaden) en nectar voor insecten.

uw rol als beheerder

Gezien er geen bekende (verantwoorde) preventiemethoden bekend zijn om de aanwezigheid van de eikenprocessierups tegen te gaan, is de rol van voorlichting richting golfers het belangrijkste dat u als beheerder kunt doen.

 

voorzorgsmaatregelen

Het is sterk aan te raden om zo vroeg mogelijk maatregelen te nemen om te voorkomen dat golfers en andere recreanten op uw terrein slachtoffer worden van de eikenprocessierups.

• Inventariseer bij welke bomen de eikenprocessierups zich bevindt, markeer deze bomen of locaties met een rood-wit lint;
• Informeer de bezoekers en personeel over de eikenprocessierups voordat zij gebieden betreden waar deze voorkomt;
• Bestrijd nooit zelf de rupsen met biologische middelen, verbranding of wegzuigen, laat dit over aan de professionals die de kennis en kunde in huis hebben om dit op verantwoorde wijze te doen.

 

voorlichting van golfers

Zorg voor een informatiebrochure in het clubhuis, werkloods en digitaal op uw website met daarin ten minste de volgende onderwerpen:

• Vermijd de locaties die zijn gemarkeerd zo goed mogelijk;
• Raak de rupsen niet aan en houdt afstand;
• Meld rupsen of nesten die nog niet zijn gemarkeerd bij de hiervoor verantwoordelijke persoon binnen de organisatie;
• Als u in contact bent gekomen, krab dan zo min mogelijk, met krabben worden de brandhaartjes over het lichaam verspreid;
• Probeer bij het in contact komen van de ogen of huid met brandhaartjes, het voorzichtig uit of af te spoelen, en de huid te laten drogen zonder aanraking;
• Zorg dat in contact gekomen kleren zo heet mogelijk worden gewassen;
• Bij jeuk kan crème met aloë vera of menthol zorgen voor een koelend effect;
• Als de klachten aanhouden of ernstig zijn dient u contact op te nemen met de huisarts.